Wielka rodzina instrumentów

 Wsłuchaj się w brzmienie instrumentów orkiestry symfonicznej.

Piotr Czajkowski, VI Symfonia h-moll Patetyczna

Gioacchino Rossini - Uwertura do opery Sroka złodziejka

Instrumenty muzyczne są przyrządami stosowanymi w muzyce do wytwarzania dźwięku. Wiele z nich ma bogatą historię, sięgającą nieraz nawet czasów prehistorycznych. W klasach młodszych poznaliście różne grupy instrumentów oraz sposoby wydobywania z nich dźwięków. Przypomnijmy sobie ich przynależność do wielkiej rodziny instrumentarium orkiestrowego.

 

Różnorodność instrumentów

Różnorodność instrumentów jest tak ogromna, że nie sposób ich wyliczyć i pogrupować. Fakt istnienia na świecie tak wielu odmian instrumentów dowodzi, że człowiek na co dzień otacza się tymi przedmiotami i potrzebuje kontaktu z nimi. Bez względu na pochodzenie, kulturę, narodowość, wyznanie muzyka, instrumenty towarzyszą każdemu człowiekowi od chwili jego narodzin przez całe życie.

 

Instrumenty-definicja

Instrumentami muzycznymi określa się wszelkie narzędzia wytwarzające dźwięk, które służą urzeczywistnieniu muzycznych idei i form. Zależą one od ciała ludzkiego i jego dwóch podstawowych możliwości: poruszania się i oddychania.

 

Podział instrumentów

Istnieje kilka kryteriów podziału instrumentów muzycznych. Ze względu na źródło dźwięku wyróżnia się instrumenty:

• perkusyjne (idiofony i membranofony),

• strunowe (chordofony),

• dęte (aerofony).

Dokładniejszym kryterium podziału instrumentów jest sposób wydobycia z nich dźwięku, a także technika gry i ich budowa.

 

1.Chordofony

Wszystkie instrumenty muzyczne, w których źródłem dźwięku jest drgająca struna, należą do grupy chordofonów (z języka greckiego chorde znaczy struna). Struny wykonywane są z różnych materiałów. Kultury prymitywne wykorzystywały do tego celu włókna roślinne. Pierwotnie w Azji Mniejszej i w krajach śródziemnomorskich używano ścięgien i jelit zwierzęcych, później stosowano najczęściej końskie włosie, a na Dalekim Wschodzie stosowano nici jedwabiu. Od XVII wieku zaczęto te materiały owijać metalowym drutem z mosiądzu, żelaza i stali, aby uzyskać większą elastyczność. Z czasem dla uzyskania takiego efektu zastosowano również nylon. Wspólną cechą budowy niemal wszystkich instrumentów strunowych jest pudło rezonansowe, w którym powietrze pobudzane jest do drgań wywołanych drganiem strun. Barwa brzmienia instrumentów zależy od ich wielkości oraz od materiału, z jakiego wykonywane jest pudło rezonansowe i struny.

 

A.Instrumenty strunowe smyczkowe

Grupa instrumentów strunowych smyczkowych jest liczna. Różne kultury świata stworzyły i stosują charakterystyczne dla siebie instrumenty. Łączy je wszystkie jedna wspólna cecha. Aby wydobyć z nich dźwięk, należy pobudzić strunę do drgań przy pomocy smyczka. Najpopularniejsze instrumenty należące do grupy smyczkowych wchodzą w skład orkiestry symfonicznej. Są to: skrzypce, altówka, wiolonczela i kontrabas.

 

B.Instrumenty strunowe uderzane

Najpopularniejszym instrumentem tej grupy jest fortepian. Jego mniejsza odmiana, czyli pianino również działa na tej samej zasadzie. Klawisze tych instrumentów zaopatrzone są w mechanizm młoteczkowy. Podczas naciskania na nie pojedyncze młoteczki uderzają w struny rozciągnięte na metalowej ramie umieszczonej w pudle rezonansowym. Innym sposobem wydobycia dźwięku jest uderzanie strun twardymi pałeczkami (np. cymbały) lub płytkami (np. plektron).

 

C.Instrumenty strunowe szarpane

Różnorodność instrumentów strunowych szarpanych jest ogromna. Ich cechą wspólną jest sposób wydobycia dźwięku poprzez szarpanie struny ręką lub mechanicznie (np. klawesyn).

 

2.Instrumenty dęte

Wszystkie instrumenty, w których dźwięk powstaje za sprawą drgającego słupa powietrza, wdmuchiwanego przez człowieka do korpusu instrumentu, należą do grupy aerofonów. W języku greckim słowo aero znaczy powietrze, stąd też ich nazwa. Podstawowym kryterium podziału tych instrumentów jest sposób wydobycia dźwięku. Wyróżnia się zatem aerofony ustnikowe, fletowe, stroikowe oraz języczkowe. Dalszym, bo bardziej szczegółowym kryterium podziału, jest budowa ustnika i konstrukcja samego instrumentu. W praktyce orkiestrowej dzieli się te instrumenty na drewniane i blaszane. Istnieją też aerofony mechaniczne, do których należą organy.

 

A.Instrumenty dęte drewniane

Pierwotnie instrumenty dęte budowano z kości zwierząt, wydrążając w nich otwory. Potem człowiek zaczął stosować do tego celu drewno, wykorzystując często egzotyczne jego gatunki. Różnorodność instrumentów dętych drewnianych jest ogromna. Piszczałki istniały już w czasach prehistorycznych. Liczna rodzina fletów należy do tej grupy, chociaż wykonuje się je obecnie z różnych materiałów (drewno, metal, kość, glinka). Sam jednak instrument może być wykonany z dowolnego materiału. Klasyfikuje się je na podstawie budowy elementu wibrującego, czyli stroika, bądź występowania w nich krawędzi, o którą rozprasza się strumień powietrza wdmuchiwany przez grającego.

 

B.Instrumenty dęte blaszane

W instrumentach dętych blaszanych dźwięk powstaje dzięki elastycznie napiętym wargom grającego. Technika zadęcia jest trudna i męcząca, zwłaszcza w największych instrumentach, jakim jest np. tuba. Barwa brzmienia instrumentu dętego blaszanego zależy przede wszystkim od rodzaju ustnika, który może przybierać różne kształty (kociołkowy, kielichowaty, stożkowy). O wysokości dźwięku decyduje długość drgającego słupa powietrza. System klap, wentyli i kanałów pozwala na odpowiednie wydłużanie i skracanie słupa powietrza, przez co instrument posiada większe możliwości wykonawcze. Te niewyposażone w otwory wydają określony dźwięk wraz z kilkoma dodatkowymi tonami.

 

3.Instrumenty perkusyjne

Najliczniejszą grupę tworzą instrumenty perkusyjne. Nazwa ta pochodzi od słowa percussio, co znaczy uderzać. Aby wydobyć z nich dźwięk trzeba w nie uderzyć ręką lub specjalną pałką. Są też takie, którymi należy potrząsać, szarpać lub je pocierać.

 

A.Instrumenty perkusyjne - idiofony

Wśród idiofonów wyróżnia się instrumenty samobrzmiące, czyli idiofony niemelodyczne, które wydają jeden rodzaj dźwięku, charakterystyczny dla danego instrumentu. 

 

Są też takie, na których można zagrać melodię i określa się je mianem idiofonów melodycznych. 

Do rzadkiej grupy idiofonów dętych zalicza się akordeon i harmonię, bowiem o wysokości dźwięku tych instrumentów decyduje sprężystość własna drgającego metalowego stroika, a nie zjawiska falowe w słupie powietrza, jak się powszechnie uważa.

B.Instrumenty perkusyjne - membranofony

Odrębną grupę stanowią membranofony, posiadające wspólną cechę budowy, której nie mają idiofony. Słowo membrana w języku łacińskim oznacza błonę. Wszystkie instrumenty należące do tej grupy posiadają membranę wykonaną z pergaminu, wyprawionej skóry zwierzęcej lub tworzywa sztucznego.

 

Podsumowanie