Polska muzyka ludowa

 

Twórczość ludowa jest dla każdego narodu skarbnicą wielowiekowej kultury i tradycji. Stanowi bezcenne źródło informacji o życiu i zwyczajach mieszkańców wsi, podkreśla przynależność etniczną i tożsamość narodową.

Wincenty Wodzinowski - Na swojską nutę

Muzykę ludową tworzyli zazwyczaj amatorzy, nieszkoleni muzycznie, często nieznający nut. Teksty i muzykę z pokolenia na pokolenie zapamiętywano ze słuchu. Taki przekaz powodował zniekształcenia oryginalnych wersji utworów. Często też w zapomnienie szły nazwiska twórców, autorów muzyki i tekstu. Dopiero w XIX wieku badaniem i opisywaniem folkloru zajęli się naukowcy — etnolodzy i etnografowie muzyczni.

Oskar Kolberg

Najwybitniejszym badaczem polskiego folkloru byt Oskar Kolberg (1814— 1890), który przez prawie pół wieku wędrował po niemal wszystkich zakątkach kraju, aby opisać życie, obyczaje i twórczość artystyczną społeczności wiejskiej. Owocem tej pracy byty wielotomowe zbiory etnograficzne pod tytułem „Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy  pieśni, muzyka i tańce.”

Pieśni ludowe

W pieśniach ludowych towarzyszących człowiekowi w życiu codziennym (od narodzin aż do śmierci), w smutkach, niedoli, w radościach i szczęściu, uchwycona jest obyczajowość wiejska. Pieśni te podzielić można na weselne oraz związane z dorocznymi obrzędami i zwyczajami. Ten drugi typ utworów wykonywany bywał okazjonalnie, tylko w czasie obrzędu, gdyż spełnia wówczas określone funkcje (często o znaczeniu kultowym, magicznym). Pieśni ludowe śpiewane w gwarnych pomieszczeniach lub na otwartej przestrzeni często zmuszały wykonawców do posługiwania się białym śpiewem, zwanym „śpiewokrzykiem”, w którym ważna była siła głosu i jego przenikliwość. Do wybrzmienia melodii wykorzystywano technikę krzyku, maksymalnie otwierając przy tym gardło.

Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca MAZOWSZE

Krótkie melodie z tekstem o różnej tematyce i w różnym nastroju nazywane są przyśpiewkami. Spotyka się przyśpiewki pasterskie, zalotne, taneczne, rodzinne, żartobliwe, weselne. Oto przykład jednej z nich:

 

Zagraj muzykancie, a nie żałuj smyczka!

Nic cię nie kosztuje ino ta żywiczka.

Przyśpiewki ludowe

Kapela ludowa

Zespoły wykonujące muzykę ludową zwane są kapelami. Kiedyś wiejscy muzykanci często sami wytwarzali instrumenty. Choć nie znali praw akustyki, określających konstrukcję wielu z nich, potrafili wydobywać piękno, niepowtarzalne dźwięki z dud, gęśli, mazanek czy bazun.

Kapela krakowska

W zależności od regionu kraju różny jest skład instrumentalny kapel ludowych, ale we wszystkich zespołach zazwyczaj prym wiodą skrzypce, które grają główną melodię. Kapela przygrywała do śpiewu i tańca. „Zagraj grocu Zawiślaka” - tak zwracano się do muzykanta, prosząc o ulubiony utwór do tańca. Innym sposobem na usłyszenie „swojej melodii" było odśpiewanie kilku jej taktów a kapela szybko ją podchwytywała. Za piękne granie i śpiewanie muzykanci otrzymywali zapłatę, czasem pieniądze wrzucali wprost do instrumentu, np. do wnętrza basów.

Instrumenty ludowe

Taniec ludowy

Taniec odgrywał szczególną rolę w obrzędowości wiejskiej. W ciągu roku nie brakowało okazji do tańczenia. Ważne wydarzenia, rodzinne lub dotyczące całej społeczności lokalnej, nie odbywały się bez tańca. Nawet po skończeniu ciężkiej pracy chłopcy i dziewczęta, nie zważając na zmęczenie, ruszali w tan i bawili się do późnego wieczora. Wiele regionów Polski ma swoje charakterystyczne tańce ludowe. Oto niektóre z nich.

 Trojak, znany również jako zagrodnik, ogrodnik, to popularny taniec śląski. Wykonują go trzyosobowe zespoły taneczne — dwie dziewczyny i chłopiec stojący pomiędzy nimi — liczba zespołów jest dowolna. Taniec składa się z dwóch części: wolnej, w metrum trójdzielnym, i szybkiej, w metrum parzystym. W pierwszej części: grupy taneczne poruszają się dostojnie w przód i w tył, stosując krok z unoszeniem nogi w górę. W drugiej części: wykonują różne figury taneczne, np.: „bieg pod bramkami", „haczyk w parze", „zawijanka".

Zespół Pieśni i Tańca Śląsk tańczący Trojaka

Przepióreczkę popularną na całym Mazowszu chętnie wykonują młodzi tancerze. Uczestnicy zabawy tanecznej ustawiają się w dwóch szeregach naprzeciw siebie — osobno chłopcy, osobno dziewczęta. Pomiędzy nimi przechodzą kolejno pary taneczne, inscenizując ucieczkę dziewczyny („przepióreczki") przed partnerem próbującym ją schwytać. W drugiej części tańca wszystkie pary wirują w obrotach dookoła sali.

Klepany to ludowy taniec łowicki. Tancerze ustawieni są w parach na obwodzie koła. W pierwszej części tańca: uderzają dłońmi o uda, dotykają klatki piersiowej i klaszczą oburącz w ręce partnera. W części drugiej poruszają się krokiem polki po obwodzie koła.

Zając lub zajączek to jeden z najstarszych tańców Podlasia; wywodzi się z tańców magicznych. Swą nazwę wziął od pierwszych słów piosenki ludowej: „A za tą góreczką siedział zając, tak nóżkami przebierając”. Jest to zręcznościowo-popisowy taniec wykonywany przez jednego tancerza. Układ taneczny polega na rytmicznym przeskakiwaniu i przekładaniu nóg nad drewnianymi klockami, lezącymi na ziemi.

Wśród wielu imprez folklorystycznych organizowanych w Polsce czołowe miejsce zajmuje Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą. Po raz pierwszy został zorganizowany w 1966 roku jako regionalny przegląd zespołów ludowych, a trzy lata później zyskał już rangę imprezy ogólnopolskiej. Jego głównym celem jest popularyzacja tradycji muzykowania i śpiewu ludowego.