Musical - teatr muzyczny XX wieku

 

Musical [czyt. mjuzikal] nazywany jest muzycznym spektaklem XX wieku. Ma amerykański rodowód i jest zbliżony do europejskiej operetki, ale w jego budowie występuje większa swoboda. Występujący w nim artyści — słowem, piosenką i tańcem opowiadają widzom akcję sceniczną. Treść musicalu nawiązuje czasami do znanych powieści lub sztuk teatralnych. Współcześni autorzy piszący libretta (musicalowe scenariusze) poświęcają je historiom rozgrywającym się w czasach teraźniejszych. Musical może być przedstawieniem scenicznym lub filmowym.

 

Scena z musicalu Koty

Memory (Reprise) | Cats the Musical

Korzenie tego gatunku sięgają XIX wieku, ale jego rozkwit nastąpił w latach 20. XX wieku. W dużym stopniu przyczynili się do niego amerykańscy twórcy muzyki rozrywkowej m.in.: Irving Berlin [czyt. erwin berlin], Jerome Kern [czyt. dżerom kern], George Gershwin, Richard Rodgers [czyt. riczard rodżers] i Cole Porter [czyt. kol poter]. Nadali oni musicalowi nowy kierunek rozwoju i zrewolucjonizowali produkcje Broadwayu [czyt. brodłeju] — słynnej nowojorskiej dzielnicy teatrów. Poznaj wybrane dzieła ze „złotej listy" światowych musicali.

Zespół teatrów wzdłuż ulicy Brodway w Nowy Jorku

Skrzypek na dachu

Na dachu domku mleczarza Tewjego siedzi skrzypek i gra melodię. Tewje tłumaczy publiczności: Skrzypek na dachu. Wygląda dziwni co? Ale w naszej mak wiosce, Anatewce, każdy z nas — można by rzec — jest takim skrzypkiem na dachu, starając się wydobyć z życia dźwięczny, prosty ton, nie łamiąc przy tym karku. Niełatwa to sztuka! Możecie zapytać, dlaczego tu mieszkamy; skoro to niebezpieczne? Mieszkamy tu, ponieważ Anatewka jest naszym domem. A co pozwala nam przez tyle lat zachowywać w tej niewygodnej pozycji równowagę? Mogę wam odpowiedzieć jednym słowem: tradycja.. .

Akcja musicalu rozgrywa się w 1905 roku w małej rosyjskiej wiosce Anatewka. Biedna żydowska rodzina boryka się z trudami codziennego życia. Główny bohater Tewje stara się przestrzegać zasad swojej religii, ale to nie jest łatwe. Musi dokonać trudnego wyboru między szczęściem rodziny a poszanowaniem tradycji. Wkrótce Żydzi, na wniosek władz, muszą opuścić wioskę. Ich odejściu towarzyszy tęskna melodia wiejskiego skrzypka Sunrise, sunset.

Na motywach musicalu Skrzypek na dachu powstał film (1971) o tym samym tytule, w którym główną rolę Tewjego odegrał Chaim Topol. Fabułą filmu jest ekranizacja sztuki opartej na powieści Szolema Alejchema Dzieje Tewjego Mleczarza. Twórcy filmu w 1972 roku otrzymali Oscara za najlepszą adaptację i najbardziej oryginalny dobór piosenek.

Skrzypek Na Dachu "Sunrise Sunset"

My Fair Lady

Scena z musicalu My Fair Lady

Akcja musicalu My Fair Lady [czyt. maj fer lejdi] rozgrywa się w XIX wieku i oparta jest na fabule komedii Pigmalion George'a Bernarda Shawa [czyt. dżordża bernarda szoła]. Językoznawca, profesor Higgins, zakłada się z przyjacielem, że w krótkim czasie przeistoczy prostą kwiaciarkę w wielką damę o wykwintnych manierach, mówiącą nieskazitelną angielszczyzną. Nie przewidział jednak, że sam stanie się największą ofiarą zakładu. Choć eksperyment udał się, to jego uczucie i silne przywiązanie do dziewczyny nie pozwalało mu już na życie w samotności. Musical My Fair Lady wylansował wiele światowej sławy przebojów, takich, tj.: Przetańczyć całą noc, Tę uliczkę znam, Jeden szczęścia lut.

Przetańczyć całą noc

Jesus Christ Superstar

Jest to opowieść o ostatnich siedmiu dniach życia Jezusa. Występują w niej po­stacie biblijne: Jezus Chrystus, Judasz, Maria Magdalena, apostołowie, Poncjusz Pi­łat, król Herod, Annasz, Kajfasz. Treść libretta opiera się dość wiernie na zdarzeniach opi­sanych w Piśmie Świętym, takich jak: zdra­da Judasza, modlitwa Jezusa na Górze Oliw­nej, sąd Heroda i Piłata, biczowanie Jezusa i ukrzyżowanie.

Andrew Lloyd Webber [czyt. endriu lojd łeber] nie wprowadził do spektaklu dialo­gów, cały tekst oparł na songach, recytaty­wach i partiach instrumentalnych. Wiele pio­senek zyskało światową popularność i stało się wielkimi przebojami.

JESUS CHRIST SUPERSTAR ( Gethsemane - Ted Neeley 1973 ) HD

JESUS CHRIST SUPERSTAR - 1973 ( Could We Start Again Please? ) HD

JESUS CHRIST SUPERSTAR - 1973 ( This Jesus Must Die ) HD

JESUS CHRIST SUPERSTAR - 1973 ( Judas Death ) HD

Jazzowe improwizacje

 

Big-band jazzowy

Jazz [czyt. dżez] powstał w Stanach Zjednoczonych na przełomie XIX i XX wieku w wyniku syntezy elementów muzyki zachodnioafrykańskiej i amerykańsko-europejskiej. Nowy gatunek muzyczny odznaczał się pulsacją rytmu, improwizacją oraz indywidualnym kształtowaniem materiału dźwiękowego przez wykonawców jazzowych. Za miejsce narodzin jazzu uznaje się Nowy Orlean, dokąd przez długie lata przybywali emigranci z innych stron świata. Do jego ukształtowania przyczyniły się prawdopodobnie pieśni czarnych niewolników przywożonych z Czarnego Lądu do Ameryki Północnej. Niewolnicy wykonywali pieśni pracy, work songs [czyt. łerk songs] i pieśni religijno-mistyczne — negro spirituals [czyt. negro spiriczuals], oparte na tekstach biblijnych. Work songs i negro spirituals w połączeniu z innymi pieśniami murzyńskimi oraz folklorem amerykańskim stworzyły gatunek muzyczny zwany bluesem [czyt. blusem].

Tadeusz Makowski - Jazz

Z początkiem lat dwudziestych ośrodkiem największej koncentracji muzyków jazzowych w Stanach Zjednoczonych stało się Chicago [czyt. szikago]. Kolejny bardzo ważny etap rozwoju jazzu związany był z Nowym Jorkiem.

W rozwoju jazzu można wyróżnić trzy etapy: okres jazzu tradycyjnego (do 1930 roku), okres swingu (lata 1934-1945), okres jazzu nowoczesnego — modern jazzu (po 1984 roku). W Europie muzyka jazzowa pojawiła się dopiero w 1920 roku, natomiast w Polsce — po II wojnie światowej.

Bessie Smith nazywana "cesarzową bluesa"

Ciekawe!

Nazwa blues pochodzi prawdopodobnie od koloru blue [czyt. blu] - z angielskiego „niebieski", symbolizującego u wielu ludów smutek i żal. Teksty bluesów opowiadały o życiu człowieka, miłości, samotności, a później stały się swoistą krytyką wydarzeń politycznych w Ameryce.

Scott Joplin - Ragetime

Na muzykę jazzową miały wpływ wielkie indywidualności muzyczne, które w niepowtarzalny sposób kształtowały dźwięk, zachwycały techniką wykonawczą. Należeli do nich m.in. trębacze jazzowi — Louis Armstrong [czyt. luis amstrong] i Miles Davis [czyt. majls dejwis], saksofoniści — Charlie Parker [czyt. czarli parker] oraz Stan Getz [czyt. gec], śpiewaczki jazzowe — Bessie Smith [czyt. bessi smit], Ella Fitzgerald [czyt. ella fitdżerald], kierownicy słynnych orkiestr jazzowych — Duke Ellington [czyt. diuk elington], Benny Goodman [czyt. beny gudmen], Glenn Miller.

 Czołówkę polskiego jazzu stanowi m.in. Krzysztof Komeda, Zbigniew Namysłowski, Tomasz Stańko, Jan Ptaszyn Wróblewski, Adam Makowicz, Michał Urbaniak, Leszek Możdżer.

Jazz w muzyce artystycznej

Kompozytorzy muzyki klasycznej i awangardowej często wplatali do swoich utworów elementy jazzu. Utalentowanym twórcą, który nie tylko łączył jazz z muzyką poważną, ale uczynił go wręcz fundamentem kilku swoich utworów symfonicznych o nieprzemijającej wartości, był George Gershwin [czyt. dżordż gerszłin] — amerykański pianista, kompozytor piosenek, muzyki do przedstawień teatralnych i filmów. Sławę i fortunę zyskał już w wieku lat dwudziestu dzięki piosence Swanee [czyt. słoni]. Jednak miejsce wśród najwybitniejszych kompozytorów XX wieku przyniosła mu skomponowana w 1924 roku Błękitna rapsodia na fortepian i orkiestrę. Do innych znaczących dzieł Gershwina zalicza się Koncert fortepianowy F-dur, fantazję Amerykanin w Paryżu, operę Porgy and Bess [czyt. porgi end bes], preludia na fortepian.

George Gershwin - Błękitna rapsodia 

Elementy jazzu spotyka się tez w twórczości innych kompozytorów, m.in.: Claude'a Debussy'ego, Igora Strawińskiego, Dariusa Milhaud [czyi. milo].

Połączenia jazzu z muzyką artystyczną dokonał również Rolf Liebermann [czyt. lieberman] w utworze Koncert na zespół jazzowy i orkiestrę symfoniczną, w którym big-band [czyt. big bend] w składzie cztery trąbki, cztery puzony, pięć saksofonów i grupa instrumentów perkusyjnych gra partie concertino (czyt. konczertino) z towarzyszeniem orkiestry symfonicznej.

Muzyka kompozytorów Młodej Polski

 

Władysław Podkowiński - Dzieci w ogrodzie

W latach 1890-1918 w literaturze i sztuce trwał okres zwany Młodą Polską. W muzyce reprezentowali go, m.in.: Karol Szymanowski, Mieczysław Kartowicz, a także Ignacy Jan Paderewski.

Karol Szymanowski

Karol Szymanowski (1882-1.937) był związany z artystami Młodej Polski, koncertował i popularyzował polską muzykę w Europie i na innych kontynentach. Jego nowatorskie dzieła spotkały się początkowo z niezrozumieniem, jednak z czasem zyskały sobie coraz więcej zwolenników i uczyniły go jednym z czołowych muzyków awangardowych. W twórczości Szymanowskiego można wyodrębnić trzy okresy:

• romantyczny, w którym kompozytor pozostawał pod wpływem muzyki Fryderyka Chopina, Aleksandra Skriabina i kompozytorów niemieckich późnego romantyzmu,

• poszukiwań nowego tworzywa muzycznego, zainteresowania kulturą śródziemnomorską, kulturą Wschodu oraz muzyką francuskiego impresjonizmu,

• narodowy, w którym powstawały utwory inspirowane folklorem góralskim i muzyką ludową.

Dorobek artystyczny Karola Szymanowskiego odgrywa bardzo ważną rolę w polskiej kulturze muzycznej XX wieku. Jego awangardowe dzieła wytyczyły drogę polskiej muzyce i nowym pokoleniom artystów. Wśród wielu utworów kompozytora na szczególną uwagę zasługują: opery (Hagith, Król Roger), symfonie, balety (Harnasie, Mandragora), kwartety smyczkowe i koncerty smyczkowe, Stabat Mater na głosy solowe (sopran, alt, baryton), chór mieszany i orkiestrę, 20 Mazurków na fortepian, utwory skrzypcowe i fortepianowe, pieśni (cykle pieśni na głos solo, Pieśni kurpiowskie na chór a cappella), cykle instrumentalnych utworów programowych (Metopy, Mity, Maski).

Karol Szymanowski - Źródło Aretuzy

Willa Atma - dom Szymanowskiego

Ignacy Jan Paderewski

Ignacy Jan Paderewski (1860-1941) był wielkim polskim pianistą i kompozytorem. Koncertował w wielu krajach Europy, obu Ameryk i Australii, zdobywając sławę oraz uznanie publiczności i krytyków. Do jego najznakomitszych dzieł zalicza się m.in.: Koncert fortepianowy a-moll, Fantaję polską na fortepian i orkiestrę, Krakowiaka fantastycznego z Humoresek koncertowych, operę Manru, pieśni do słów Adama Mickiewicza i Adama Asnyka. Paderewski z pobudek patriotycznych podjął działalność polityczną i społeczną.

Ignacy Jan Paderewski - Menuet G-dur

Koncert Paderewskiego

Mieczysław Karłowicz

Mieczysław Karłowicz (1876-1909) odegrał znaczącą rolę w muzyce symfonicznej przełomu XIX i XX wieku. W historii muzyki wpisał się przede wszystkim jako twórca wspaniałych poematów symfonicznych (Powracające fale, Odwieczne pieśni, Rapsodia litewska, Smutna opowieść i inne), które są muzycznym odzwierciedleniem wewnętrznych przeżyć artysty, jego przemyśleń i rozterek. Karłowicz komponował też pieśni do tekstów znanych poetów, np.: Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Marii Konopnickiej, Adama Asnyka. Jego Koncert skrzypcowy A-dur stanowi pomost między wirtuozowskimi koncertami Henryka Wieniawskiego a nowatorskimi koncertami Szymanowskiego i do dziś wykonywany jest przez wybitnych skrzypków polskich. Mieczysław Kartowicz zmarł tragicznie w górach w wieku 33 lat.

Mieczysław Karłowicz - Serenada na smyczki

Stanisław Ignacy Witkiewicz - Wiosna w górach