Obrazy malowane muzyką

 

Pierre-Auguste Renoir - Parasolki

Muzyka i malarstwo często są ze sobą nierozerwalnie związane i wzajemnie oddziałują na twórców. Inspiracją do powstania dzieła Modesta Musorgskiego Obrazki z wystawy była pośmiertna wystawa prac malarza Wiktora Hartmanna – przyjaciela kompozytora. Musorgski, zafascynowany obejrzanymi dziełami, napisał w bardzo krótkim czasie dziesięć wspaniałych miniatur fortepianowych, w których niezwykle sugestywnie odmalował muzyką wybrane obrazy. Te krótkie utwory łączy motyw Promenady, w którym artysta ukazał emocje towarzyszące mu podczas zwiedzania wystawy

Modest Musorgski - Promenada

Wielka Brama w Kijowie — jest architektonicznym pomysłem Hartmanna i miała być postawiona na przyjazd cara Aleksandra II. Musorgski w swoim utworze podkreślił bicie cerkiewnych dzwonów i odgłosy chóralnych modlitw, które razem składają się na wspaniały finał dzieła.

Modest Musorgski - Wielka Brama w Kijowie

Wiktor Hartmann - Projekt bramy miejskiej w Kijowie

Tuileries [czyt. tuilri] — obrazek malarza ukazuje aleję paryskiego parku, spacerujących po niej ludzi i bawiące się dzieci. Kompozytor poprzez zastosowanie żartobliwej w charakterze melodyki odmalował muzyką atmosferę chwili, ujmując w niej zabawne odgłosy dziecięcej sprzeczki.

Modest Musorgski - Tuileries

Szkice kostiumów do baletu Trilby autorstwa Mariusz Petipy i Yuli Gerbera

Chatka na kurzej stopce — akwarela malarza przedstawia baśniową chatkę Baby Jagi. Kompozytor zilustrował muzycznie jej ruchliwe wirowanie, a w tajemniczym, czasem demonicznym nastroju ukazał groźną moc właścicielki niezwykłego domu.

Modest Musorgski - Chatka na kurzej stopce

Innym przykładem przeniesienia dzieła malarskiego na język muzyczny jest poemat symfoniczny Sergiusza Rachmaninowa Wyspa umarłych. Kompozytora zaciekawiła mezzotinta* reprodukcji obrazu szwajcarskiego malarza Arnolda Bocklina [czyt. beklina] Wyspa umarłych. Dzieło przedstawiało skalistą wyspę, do której brzegów przypływa łodzią tajemnicza postać odziana w białe szaty. Pośrodku wyspy rosną cyprysy, których cienie mrocznie odbijają się w wodzie. Rachmaninow w swoim muzycznym poemacie oddał dźwiękami unoszące się i opadające morskie fale. W utworze wyczuwa się melancholijny, poważny nastrój, słychać z oddali melodię średniowiecznej pieśni Dies irae. [czyt. dijes ire].

Sergiusz Rachmaninow - poemat symfoniczny Wyspa umarłych

Wyspa umarłych

Wyspa umarłych... Nagie, strome skały;

wkoło dalekie, nieskończone morze,

gaj cyprysowy, ciszą skamieniały,

spokój wód wieczny... Bóg śmierci posępny

duszom ten grodziec zostawił ostępny

i odwróciwszy twarz, odszedł w bezdroże.

I w długiej łodzi o milczącym wiośle

Charon tu z brzegu białe wiezie dusze

i w ciemne, wąskie wwozi je Zarośle

między dwa słupy z kamienia, na których

dwa lwy o głowach groźnych i ponurych

patrzą na siebie — zasłuchane w głuszę. (...)

                                                                Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Arnold Bocklin - Wyspa umarłych

Związek muzyki i plastyki przekłada się nie tylko na twórczość kompozytorów, ale również na twórczość malarzy. Rosyjski malarz Wassily Kandinsky często inspirował się w swoich pracach muzyką. Napisał on traktat, w którym zawarł swoje spostrzeżenia na temat tych wzajemnych relacji barwnym słyszeniem i malarskim widzeniem dźwięków oraz ich bezpośrednim oddziaływaniem na duszę. Powszechnie znana jest metafora artysty: Kolor jest klawiszem. Oko jest młoteczkiem. Duch zaś wielostrunnym fortepianem. Kandinsky zafascynowany operą Ryszarda Wagnera Lohengrin stworzył cykl obrazów, które odzwierciedlały jego wyobrażenia muzyczne. W 1913 roku powstało dzieło Kompozycja VII uważane za szczytowe osiągnięcie artysty. Kontrastujące barwy obrazu malarz porównywał do brzmienia instrumentów muzycznych.

Wassily Kandinsky - Kompozycja VII

Ukochana ojczyzna - muzyka szkół narodowych

 Czy Twoim zdaniem kompozytor może wyrazić poprzez muzykę swoją odrębność narodową, miłość do kraju, zachwyt nad pięknem ziemi ojczystej?

W epoce romantyzmu wzrosło zainteresowanie artystów kulturą ludową i narodową sztuką. W drugiej połowie XIX wieku kompozytorzy zaczęli podkreślać swoją odrębność i wartość rodzimej kultury muzycznej. Jedną z ważniejszych była narodowa szkoła rosyjska. Tworzyła ją grupa kompozytorów nazywanych przez krytyków „Potężną Gromadką”. Należeli do niej: Milij Bałakiriew, Aleksander Borodin, Cezar Cui [czyt. kyi], Modest Musorgski, Nikołaj Rimskij-Korsakow. Twórcy ci, kontynuując idee Michała Glinki, pierwszego kompozytora świadomie wykorzystującego w swojej muzyce elementy ludowości, dokonywali umiejętnej syntezy folkloru rosyjskiego z nurtem współczesnej muzyki. Tradycje muzyki ludowej z pierwiastkami europejskimi łączył również w swojej twórczości rosyjski kompozytor Piotr Czajkowski.

Wysłuchaj fragmentu części III koncertu, w którym występuje temat pełen radości i prostoty oparty na melodii ukraińskiej pieśni ludowej.

Iwan Szyszkin Lasek brzozowy

W Europie Środkowej w tworzeniu muzyki narodowej wyróżniali się czescy kompozytorzy. Najwybitniejszymi przedstawicielami czeskiej szkoły narodowej byli Bedrzich Smetana, określany mianem twórcy opery narodowej, i Antonin Dvorzak [czyt. dworzak]. W ich dorobku artystycznym znalazły się utwory ukazujące piękno rodzinnego kraju. Usłyszeć w nich można czeskie pieśni, melodie i tańce ludowe.

Carl Joseph Norbert Grund Wiejska zabawa

Narodową kulturę hiszpańską propagowali w swojej twórczości: Isaak Albeniz [czyt. isak albenis], Enrique Granados [czyt. enrike] i najwybitniejszy z nich Manuel de Falla [czyt. manuel de faja]. Kompozytorzy ci tworzyli nowoczesna muzykę hiszpańską, przepojoną elementami folkloru. W swych utworach wykorzystywali m.in. rytmikę, harmonikę i melodykę śpiewów typowych dla Andaluzji - regionu w południowej Hiszpanii. Stylizowali pieśni i tańce ludowe, nawiązywali do dawnej muzyki hiszpańskiej.

Najwybitniejszym reprezentantem norweskiej szkoły narodowej był Edward Grieg [czyt.  grig], zaś jego Koncert fortepianowy a-moll uważany jest za symbol norweskiej muzyki romantycznej. Sławę kompozytorowi przyniosła również I i II suita Peer Gynt w której artysta za pomocą dźwięków przedstawił przygody norweskiego chłopca.

Edward Grieg napisał muzykę do dramatu Henryka Ibsena tytułem Peer Gynt w formie wieloczęściowych ilustracji muzycznych. Kompozytor ostatecznie złożył muzykę w dwie suity zawierające po cztery obrazy. Suita I: Poranek, Śmierć Azy, Taniec Mitry, W grocie króla gór, Suita II: Porwanie narzeczonej - Skarga Ingridy, Taniec arabski, Powrót Peer Gynta, Pieśń Solvejgi.

Dla Edwarda Griega źródłem muzycznych inspiracji stał się folklor norweski, co zaprezentował w Tańcach norweskich. Subtelna melodyka, liryczne nastroje, wyraziste brzmienia harmoniczne jego utworów sprawiły, że melomani nazwali go Chopinem Północy, tym samym uznając wielkość naszego kompozytora.

 

W tym najpiękniejszym muzycznym wschodzie słońca delikatną melodię grają dwa instrumenty, następnie cała orkiestra, tworząc w wyobraźni bohatera malowniczy norweski krajobraz. Określ, co to za instrumenty.

Muzyczne batalie

 Zaśpiewaj jedną z najbardziej znanych piosenek z okresu I wojny światowej „Białe róże”.

Przebieg zmagań wojennych, wielkie bitwy czy postacie bohaterskich przywódców były wielokrotnie opisane przez pisarzy i poetów na stronach powieści i strof wierszy. Ma­larze uwieczniali sceny bitewne na płótnach, podkreślając środkami wyrazu artystycznego dramat wojennej zawieruchy, tragizm klęski, ale również radość i łzy zwycięstwa. Moty­wy batalistyczne, pojawiają się również w dziełach muzycznych. Utwory takie opowiadają dźwiękami np. waleczne wydarzenia historyczne kampanii napoleońskiej czy zrywy nie­podległościowe różnych narodów.

Jan Matejko, Jan Sobieski pod Wiedniem, Muzea Watykańskie

Historia pieśni „Marsz, marsz, Polonia” wiąże się z okresem powstania styczniowego. Anonimowy autor napisał tekst do melodii dumki ukraińskiej „Marsz Czachowskiego”, na cześć jednego z dowódców powstania. W późniejszych latach dopisywano kolejne zwrotki, a pieśń zyskiwała coraz większą popularność, np. wśród żołnierzy Legionów Polskich. Ostateczny kształt pieśni ustalił się w latach 20. XX wieku. Pieśń była bardzo popularna wśród młodzieży, a zagraniczna Polonia uznała ją za swój nieoficjalny hymn. W czasie II wojny światowej utwór był jedną z głównych hymnicznych pieśni patriotycznych.

Marsz Polonia

1.Już was żegnam niskie strzechy,
ojców naszych chatki,
Już was żegnam bez powrotu
ojcowie i matki.

Marsz, marsz, Polonio!
Marsz, dzielny narodzie,
Odpoczniemy po swej pracy
W ojczystej zagrodzie.

2.Już was żegnam, bracia, siostry,
Krewni, przyjaciele!
Póki w ręku miecz jest ostry
Nie zginie nas wiele.
Marsz, marsz…

Wybitny polski kompozytor, Ignacy Jan Paderewski z okazji 40. rocznicy wybuchu po wstania styczniowego skomponował Symfonię h-moll Polonia, op. 24. Dzieło ma charakter programowy i w każdej swojej części opisuje muzycznie wybrane wydarzenia z historii naszego kraju. Część pierwsza utworu ilustruje dawną potęgę Rzeczpospolitej, jej boha­terską przeszłość oraz agresję zaborców. Część druga utrzymana w charakterze lirycznej, żałobnej pieśni obrazuje poetyckie cechy narodu polskiego. Część trzecia symfonii przy­pomina O wydarzeniach z powstania styczniowego.

W utworze kompozytor zastosował oryginalne instrumentarium, np. sarusofony instrumenty dęte drewniane o basowym brzmieniu oraz tonitruon - instrument perkusyjny w postaci arkusza blachy, który przy potrząsaniu wydawał odgłos grzmotów. Utwór uzna­ny został przez melomanów za muzyczną refleksję nad losami Polski.

Ludwig van Beethoven [czyt. betowen] w utworze Zwycięstwo Wellingtona [czyt. łelingtona], op 91, czyli bitwa pod Vittorią upamiętnił starcie zbrojne wojsk angielsko-portugalsko -hiszpańskich pod dowództwem księcia Wellingtona z francuską armią Josepha Bonapartego (starszego brata Napoleona Bonapartego), które miało miejsce 21 czerwca 1813 roku. Bitwa zakończyła się klęską francuzów i doprowadziła do prawie całkowitego opuszczenia Hiszpanii przez wojska francuskie.

Utwór Zwycięstwo Wellingtona ma charakter ilustracyjno-programowy. Usłyszeć w nim można odgłosy walki, serie wystrzałów z karabinów, huk armatnich dział, które brzmieniem naśladują instrumenty. Pierwszą wersję utworu Beethoven napisał na panharmonicon, zmechanizowany instrument dęty skonstruowany przez jego przyjaciela, Johanna Nepomuka Malzla wynalazcy metronomu. Później powstała wersja orkiestrowa, która zyskała miano „Symfonii bitewnej". Dzieło zostało entuzjastycznie przyjęte przez słuchaczy i cieszy się zainteresowaniem po dzień dzisiejszy.

Historyczne wydarzenia wojenne związane ze swoim krajem opisuje muzyką Piotr Czaj­kowski w Uwerturze koncertującej Rok 1812, op, 49. Utwór upamiętnia obronę Moskwy przed atakami wojsk Napoleona Bonapartego i niemal w fabularyzowany sposób przedstawia kolejne zdarzenia tej długiej i wyczerpującej ekspansji wojennej, min. najazd Napoleona na Rosję, bitwę pod Borodino, odwrót wyczerpanej chłodem i głodem armii napoleońskiej oraz radość rosyjskiego narodu z odzyskanej wolności. Echa tych wydarzeń kompozytor wyraźnie zaznaczył muzycznymi motywami. Słuchacze w czasie przebiegu utworu słyszą temat Marsylianki symbolizującej pewność zwycięstwa Napoleona Bonapartego, salwy armatnich dział w czasie starć bitewnych lub dzwony cerkwi obwieszczające radość z od­zyskanej wolności. Prawykonanie dzieła Czajkowskiego miało miejsce w 1882 roku w Moskwie. Utwór zyskał dużą popularność, stając się niezwykłą ozdobą wielu koncertów filharmonicznych.