Poemat symfoniczny - muzyczne uniesienia

 

Mrok na schodach

Mrok na schodach. Pustka w domu.

Nie pomoże nikt nikomu.

Ślady twoje śnieg zaprószył,

Żal się w śniegu zawieruszył.

Trzeba teraz w śnieg uwierzyć

I tym śniegiem się ośnieżyć

I ocienić się tym cieniem,

I pomilczeć tym milczeniem.

                                        Bolesław Leśmian

Poemat symfoniczny to forma muzyczna, której budowa jest zależna od treści pozamuzycznych, czyli tzw. programu. Programem może być np.: utwór literacki, dzieło plastyczne, przeżycia osobiste twórcy, piękno natury, wydarzenie historyczne. Poemat symfoniczny jest w zasadzie kompozycją jednoczęściową, często zbliża się w formie do allegra sonatowego, ronda, czy wariacji.

Franciszek Liszt

Za twórcę poematu symfonicznego uważany jest węgierski kompozytor Franciszek Liszt [czyt. list], a jego dzieło Co słychać w górach, oparte na tek-ście poetyckim Wiktora Hugo [czyt. igo] — za pierwszy utwór nowej formy. Gatunek ten rozwijało wielu kompozytorów, np. Camille Saint-Saens (Taniec szkieletów), Bedrzich Smetana (Moja ojczyzna), Mieczysław Kartowicz (Rapsodia litewska). Szczyt rozwoju poemat symfoniczny osiągnął w późniejszym okresie w twórczości Richarda Straussa (Don Kichot).

Franciszek Liszt - Preludia

Ten najpopularniejszy utwór z poematów symfonicznych Liszta przedstawia muzycznie cztery różne wydarzenia, które kompozytor nazwał: Radość miłości, Burza życia, Zacisze wiejskiego życia, Zwycięska walka. A Ty jaki tytuł nadałbyś wysłuchanej części utworu?

Franciszek Liszt - Preludia

Bedrzich Smetana

Piękny poemat symfoniczny Wełtawa z cyklu Moja ojczyzna skomponował czeski kompozytor Bedrzich Smetana. Natchnieniem do stworzenia dzieła byty obrazy czeskiego krajobrazu rozciągające się wzdłuż biegu rzeki Wełtawy od jej źródła, aż do ujścia rzeki w nurcie Łaby.

Bedrzich Smetana - Wełtawa

Z ziemi wytryskują dwa źródełka, które są obrazowane muzycznie przez dźwięki fletów, a następnie klarnetów. Źródła łączą się, dając początek czeskiej rzece Wełtawie — orkiestra gra motyw muzyczny płynącej rzeki. Motyw ten pojawia się w utworze kilka razy. Rzeka, w niezwykle plastyczny sposób malowana dźwiękami, prowadzi słuchacza przez czeskie krainy. Właśnie przepływa przez las, w którym odbywa się polowanie — w oddali słychać sygnały myśliwskich rogów. Następnie rzeka przepływa przez wieś, gdzie odbywa się zabawa weselna — instrumenty grają melodię czeskiej polki. Zapada noc, której tajemniczy nastrój podkreślają dźwięki harfy i przywodzą na myśl taniec leśnych nimf i duszków. Rzeka dopływa do Wodospadów Świętojańskich, zmienia się rytm, narasta tempo i dynamika utworu. Woda z wielką siłą rozbija się o skały — towarzyszy temu huk i porykiwanie żywiołu imitowane przez instrumenty orkiestry. Wełtawa dopływa do Pragi — pojawia się motyw rzeki grany przez orkiestrę w tonacji durowej. W końcu rzeka łączy się z Łabą i ginie w jej nurcie — muzyka cichnie.

Praga - Mosty na d Wełtawą

Słuchając z uwagą utworu, spróbuj prześledzić realizację treści pozamuzycznych zawartych w kompozycji.

Bedrzich Smetana - Wełtawa

Pierwszym polskim twórcą poematu symfonicznego był Zygmunt Noskowski, który w 1896 roku skomponował utwór Step, op. 66 oparty na tematach zaczerpniętych z folkloru polskiego i ukraińskiego. Jego dzieło inspirowane było rozległą, ukraińską przyrodą, na tle której odbywały się dramatyczne wydarzenia historyczne. Warszawska premiera dzieła była dużym wydarzeniem kulturalnym stolicy. Poemat symfoniczny Zygmunta Noskowskiego zdobył duże uznanie melomanów w kraju oraz za granicą, dzięki czemu zajął stałe miejsce w repertuarach koncertowych wielu orkiestr. Słuchając poematu symfonicznego Step Zygmunta Noskowskiego, melomani często doszukują się skojarzeń utworu z Trylogią Henryka Sienkiewicza, a szczególnie z powieścią Ogniem i mieczem, w której akcja utworu rozgrywa się m.in. na bezkresnych polach stepowych Ukrainy.

Wsłuchaj się w barwne brzmienie orkiestry i narastającą dramaturgię utworu. Jakie ilustracyjne skojarzenia budzi w tobie ta muzyka?

Zygmunt Noskowski - Step

Jan Stanisławski - Step