Utwory w świątecznym nastroju

 Zaśpiewaj świąteczną piosenkę Chrystus się narodził

Chrystus się narodził

1.Wieść tę noszą aniołowie w cztery świata strony:

Niech się cieszą wszyscy ludzie, Chrystus się narodził.

Na posłaniu pośród siana, w kącie cichym, mrocznym

i w drewnianej stajeneczce Chrystus się narodził.

Refren: W mieście, co zwie się Betlejem,

dzisiaj w środku nocy,

rzecz niezwykła miała miejsce,

Chrystus się narodził.

2.Dla każdego na tym świecie, kto do szczęścia dąży.

Kto oczyścić chce swą duszę, Chrystus się narodził.

On was uczył, jak żyć łatwo w zgodzie i w miłości,

by się w pełni oddać Bogu, Chrystus się narodził.

Przesłanie świąt Bożego Narodzenia skłoniło wielu kompozytorów do muzycznego ujęcia tematu w wielkie oratoryjne czy koncertowe formy. Uczynił to tak Jan Sebastian Bach, wybitny niemiecki kompozytor baroku, który skomponował Weihnachts Oratorium (Oratorium na Boże Narodzenie) na śpiew solowy, chór mieszany i orkiestrę. Jest to jeden z najbardziej znanych na świecie utworów religijnych wykonywany w tym okresie. Dzieło składa się z sześciu kantat, które opisują muzycznie pierwsze dni życia Jezusa. Każda część wykonywana jest w kolejne dni świąt. Na rękopisach kantat Bach nawet zapisał dokładne miejsce i czas wykonywania utworu, np. pierwsza miała być wykonywana w dzień Bożego Narodzenia wcześnie rano w kościele św. Mikołaja w Lipsku, a po południu w kościele św. Tomasza.

Jan Sebastian Bach - Kantata nr 1 na Boże Narodzenie 

Wstańcie, śpiewajcie, radosne dni chwalcie,

Sławcie, co dzisiaj uczynił wam Pan!

Skargi porzućcie, wahanie wygnajcie,

Bo trzeba radosne dziś śpiewy wznieść wam!

Służcie więc Panu w chórach przewspaniałych!

Uwielbić pośpieszcie imię Pana chwały!

Orkiestra i chór wykonujący oratorium

Szczególne miejsce wśród kompozycji świątecznych zajmuje Koncert na Boże Narodzenie, którego kompozytorem jest Arcangelo Corelli [czyt. arkandżelo korcili]. Utwór pochodzi ze zbioru 12 Concerto Grosso B-dur, op. 6. Powstał z myślą o pasterce* i składa się z krótkich części poświęconych narodzinom Chrystusa w Betlejem. Dramatyczny wstęp koncertu tworzy atmosferę powagi i dostojeństwa świąt. Wkrótce jednak pojawia się żywsza, w pogodnym nastroju melodia podkreślająca radość z narodzin Bożego Syna. W finale utworu usłyszeć można pełną wdzięku melodię utrzymaną w charakterze kolędy. W okresie romantyzmu również powstawały utwory inspirowane świętem Bożego Narodzenia, np. piękne oratorium Dzieciństwo Chrystusa stworzył francuski kompozytor Hektor Berlioz, a Oratorium na Boże Narodzenie Camille Saint-Saens [czyi. kamil sę-sans]. Intrygującym dziełem o tej tematyce jest cykl dwudziestu utworów na fortepian solo zatytułowany Dwadzieścia spojrzeń na Dzieciątko Jezus, który skomponował Olivier Messiaen [czyi. oliwier mesjan].

Arcangelo Corelli - Concerto Grosso B-dur

Sandro Botticelli, Mistyczne Narodzenie

Zaśpiewajmy teraz świąteczną piosenkę

Na dobry czas

1.Kilometry krętych dróg

Wiem, że przejdę, będę mógł.

W wielkie śniegi, mrozy, deszcze

Zdążę i na czas jeszcze.

W sercu z tobą ogień znów rozpalę,

Niech ogrzeje nas choinki blask.

 

Refren: Na dobre — nie złe — w ten jedyny dzień

Otwieraj dziś serce — śnij piękny sen.

Jak mały cud — na zawsze pokochaj mnie,

Jak kolęda w ten czas.

 

2.W kieszenie schowaj dziś waśnie,

Wszystkim nam będzie łatwiej.

Topnieje już najgrubszy lód,

Znów się stanie wielki cud.

W sercu z tobą ogień znów rozpalę,

Niech ogrzeje nas choinki blask.

Wybitni kompozytorzy polskiego romantyzmu

 

Fryderyk Chopin - Mazurek D-dur

W XIX i na początku XX wieku przez ziemie polskie przeszły tragiczne w skutkach burze dziejowe. Nieudane powstania nasiliły represje zaborców wobec społeczeństwa polskiego i przyniosły ze sobą ogrom zniszczeń gospodarczych, społecznych i kulturalnych. Mimo to Polacy nie poddawali się i różnymi sposobami walczyli o podtrzymanie narodowej tożsamości. Artyści starali się nawiązywać w twórczości do polskich tradycji i nadawać sztuce cechy narodowe.

Eugene Delacroix, Portret Fryderyka Chopina

Fryderyk Chopin (1810-1849) to jeden z najznakomitszych kompozytorów polskich. Tworzył głównie utwory fortepianowe, które swoim nowatorstwem wyprzedzały dzieła pisane w okresie romantyzmu i wywarły wpływ na wielu późniejszych kompozytorów. W dzieciństwie Chopin często wyjeżdżał na wieś, gdzie miał okazję poznać polski folklor muzyczny, który stał się inspiracją do napisania wielu wspaniałych dzieł. Kompozytor stosował często artystyczną stylizację ludowych melodii, pieśni i tańców. 2 listopada 1830 roku, tuż przed wybuchem powstania listopadowego Chopin wyjechał do Wiednia, następnie do Paryża. Poruszony tragicznymi wydarzeniami skomponował słynną Etiudę c-moll, op.10 nr 12 nazywaną Etiudą Rewolucyjną. Utwory Fryderyka Chopina odznaczają się indywidualną siłą wyrazu. Wymagają od wykonawcy dużej wrażliwości i dojrzałości artystycznej, a większość z nich — również wirtuozowskiej techniki. Wśród około 240 kompozycji znalazły się m.in.: dwa koncerty fortepianowe, mazurki, polonezy, walce, preludia, etiudy, ronda, wariacje, scherza [czyt. skerca], ballady, nokturny, sonaty, pieśni.

Henryk Siemiradzki, Chopin grający na fortepianie w salonie księcia Radziwiłła

Fryderyk Chopin - Etiuda c-moll Rewolucyjna

Fryderyk Chopin - Preludium E-dur

Stanisław Moniuszko

Stanisław Moniuszko (1819-1872) odegrał wielką rolę w podtrzymaniu polskiej tożsamości narodowej. Jego dzieło operowe Halka, za sprawą prawdziwie polskiej muzyki i tekstu poruszającego rodzimą problematykę społeczną, zostało uznane za pierwszą polską operę narodową. Przedstawienie odniosło wielki sukces. Naoczny świadek napisał: [...] Kiedy na scenie zobaczono poloneza i stroje polskie zerwała się prawdziwa burza oklasków, okrzyków połączonych z płaczem i głośnym łkaniem. Wszyscy z miejsc powstali, porwani nie dającym się opisać uniesieniu […]. Inne utwory sceniczne Moniuszki tj.: Flis, Hrabina, Verbum nobile, Straszny dwór, nawiązywały treścią do wydarzeń historycznych, przedstawiały piękno rodzimych zwyczajów i folkloru, a tym samym krzepiły ducha narodowego Polaków. Kompozytor docierał nie tylko do muzycznych koneserów, ale także rozpowszechniał muzykę wśród całego społeczeństwa, wydając zbiór pieśni nazywany Śpiewnikiem domowym.

Scena z opery Stanisława Moniuszki Halka

Stanisław Moniuszko - Mazur z opery Halka

Henryk Wieniawski

Henryk Wieniawski (1835-1880) to polski kompozytor, który zasłynął jako twórca utworów skrzypcowych oraz wybitny wirtuoz skrzypiec. W swych kompozycjach nawiązywał do polskiej muzyki ludowej. Artysta koncertował w wielu krajach Europy i Ameryki, popularyzując narodową muzykę polską. Ważniejsze dzieła to: koncerty skrzypcowe (fis-moll i d-moll), polonezy (m.in. D-dur oraz A-dur), Legenda, mazurki, Scherzo-Tarantela, zbiory etiud skrzypcowych. Od 1935 roku (setnej rocznicy urodzin kompozytora) co pięć lat odbywa się w Poznaniu Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego.

Wandalin Strzałecki, Skrzypek

Henryk Wieniawski - Kujawiak C-dur

Obrazy malowane muzyką

 

Pierre-Auguste Renoir - Parasolki

Muzyka i malarstwo często są ze sobą nierozerwalnie związane i wzajemnie oddziałują na twórców. Inspiracją do powstania dzieła Modesta Musorgskiego Obrazki z wystawy była pośmiertna wystawa prac malarza Wiktora Hartmanna – przyjaciela kompozytora. Musorgski, zafascynowany obejrzanymi dziełami, napisał w bardzo krótkim czasie dziesięć wspaniałych miniatur fortepianowych, w których niezwykle sugestywnie odmalował muzyką wybrane obrazy. Te krótkie utwory łączy motyw Promenady, w którym artysta ukazał emocje towarzyszące mu podczas zwiedzania wystawy

Modest Musorgski - Promenada

Wielka Brama w Kijowie — jest architektonicznym pomysłem Hartmanna i miała być postawiona na przyjazd cara Aleksandra II. Musorgski w swoim utworze podkreślił bicie cerkiewnych dzwonów i odgłosy chóralnych modlitw, które razem składają się na wspaniały finał dzieła.

Modest Musorgski - Wielka Brama w Kijowie

Wiktor Hartmann - Projekt bramy miejskiej w Kijowie

Tuileries [czyt. tuilri] — obrazek malarza ukazuje aleję paryskiego parku, spacerujących po niej ludzi i bawiące się dzieci. Kompozytor poprzez zastosowanie żartobliwej w charakterze melodyki odmalował muzyką atmosferę chwili, ujmując w niej zabawne odgłosy dziecięcej sprzeczki.

Modest Musorgski - Tuileries

Szkice kostiumów do baletu Trilby autorstwa Mariusz Petipy i Yuli Gerbera

Chatka na kurzej stopce — akwarela malarza przedstawia baśniową chatkę Baby Jagi. Kompozytor zilustrował muzycznie jej ruchliwe wirowanie, a w tajemniczym, czasem demonicznym nastroju ukazał groźną moc właścicielki niezwykłego domu.

Modest Musorgski - Chatka na kurzej stopce

Innym przykładem przeniesienia dzieła malarskiego na język muzyczny jest poemat symfoniczny Sergiusza Rachmaninowa Wyspa umarłych. Kompozytora zaciekawiła mezzotinta* reprodukcji obrazu szwajcarskiego malarza Arnolda Bocklina [czyt. beklina] Wyspa umarłych. Dzieło przedstawiało skalistą wyspę, do której brzegów przypływa łodzią tajemnicza postać odziana w białe szaty. Pośrodku wyspy rosną cyprysy, których cienie mrocznie odbijają się w wodzie. Rachmaninow w swoim muzycznym poemacie oddał dźwiękami unoszące się i opadające morskie fale. W utworze wyczuwa się melancholijny, poważny nastrój, słychać z oddali melodię średniowiecznej pieśni Dies irae. [czyt. dijes ire].

Sergiusz Rachmaninow - poemat symfoniczny Wyspa umarłych

Wyspa umarłych

Wyspa umarłych... Nagie, strome skały;

wkoło dalekie, nieskończone morze,

gaj cyprysowy, ciszą skamieniały,

spokój wód wieczny... Bóg śmierci posępny

duszom ten grodziec zostawił ostępny

i odwróciwszy twarz, odszedł w bezdroże.

I w długiej łodzi o milczącym wiośle

Charon tu z brzegu białe wiezie dusze

i w ciemne, wąskie wwozi je Zarośle

między dwa słupy z kamienia, na których

dwa lwy o głowach groźnych i ponurych

patrzą na siebie — zasłuchane w głuszę. (...)

                                                                Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Arnold Bocklin - Wyspa umarłych

Związek muzyki i plastyki przekłada się nie tylko na twórczość kompozytorów, ale również na twórczość malarzy. Rosyjski malarz Wassily Kandinsky często inspirował się w swoich pracach muzyką. Napisał on traktat, w którym zawarł swoje spostrzeżenia na temat tych wzajemnych relacji barwnym słyszeniem i malarskim widzeniem dźwięków oraz ich bezpośrednim oddziaływaniem na duszę. Powszechnie znana jest metafora artysty: Kolor jest klawiszem. Oko jest młoteczkiem. Duch zaś wielostrunnym fortepianem. Kandinsky zafascynowany operą Ryszarda Wagnera Lohengrin stworzył cykl obrazów, które odzwierciedlały jego wyobrażenia muzyczne. W 1913 roku powstało dzieło Kompozycja VII uważane za szczytowe osiągnięcie artysty. Kontrastujące barwy obrazu malarz porównywał do brzmienia instrumentów muzycznych.

Wassily Kandinsky - Kompozycja VII

Ukochana ojczyzna - muzyka szkół narodowych

 Czy Twoim zdaniem kompozytor może wyrazić poprzez muzykę swoją odrębność narodową, miłość do kraju, zachwyt nad pięknem ziemi ojczystej?

W epoce romantyzmu wzrosło zainteresowanie artystów kulturą ludową i narodową sztuką. W drugiej połowie XIX wieku kompozytorzy zaczęli podkreślać swoją odrębność i wartość rodzimej kultury muzycznej. Jedną z ważniejszych była narodowa szkoła rosyjska. Tworzyła ją grupa kompozytorów nazywanych przez krytyków „Potężną Gromadką”. Należeli do niej: Milij Bałakiriew, Aleksander Borodin, Cezar Cui [czyt. kyi], Modest Musorgski, Nikołaj Rimskij-Korsakow. Twórcy ci, kontynuując idee Michała Glinki, pierwszego kompozytora świadomie wykorzystującego w swojej muzyce elementy ludowości, dokonywali umiejętnej syntezy folkloru rosyjskiego z nurtem współczesnej muzyki. Tradycje muzyki ludowej z pierwiastkami europejskimi łączył również w swojej twórczości rosyjski kompozytor Piotr Czajkowski.

Wysłuchaj fragmentu części III koncertu, w którym występuje temat pełen radości i prostoty oparty na melodii ukraińskiej pieśni ludowej.

Iwan Szyszkin Lasek brzozowy

W Europie Środkowej w tworzeniu muzyki narodowej wyróżniali się czescy kompozytorzy. Najwybitniejszymi przedstawicielami czeskiej szkoły narodowej byli Bedrzich Smetana, określany mianem twórcy opery narodowej, i Antonin Dvorzak [czyt. dworzak]. W ich dorobku artystycznym znalazły się utwory ukazujące piękno rodzinnego kraju. Usłyszeć w nich można czeskie pieśni, melodie i tańce ludowe.

Carl Joseph Norbert Grund Wiejska zabawa

Narodową kulturę hiszpańską propagowali w swojej twórczości: Isaak Albeniz [czyt. isak albenis], Enrique Granados [czyt. enrike] i najwybitniejszy z nich Manuel de Falla [czyt. manuel de faja]. Kompozytorzy ci tworzyli nowoczesna muzykę hiszpańską, przepojoną elementami folkloru. W swych utworach wykorzystywali m.in. rytmikę, harmonikę i melodykę śpiewów typowych dla Andaluzji - regionu w południowej Hiszpanii. Stylizowali pieśni i tańce ludowe, nawiązywali do dawnej muzyki hiszpańskiej.

Najwybitniejszym reprezentantem norweskiej szkoły narodowej był Edward Grieg [czyt.  grig], zaś jego Koncert fortepianowy a-moll uważany jest za symbol norweskiej muzyki romantycznej. Sławę kompozytorowi przyniosła również I i II suita Peer Gynt w której artysta za pomocą dźwięków przedstawił przygody norweskiego chłopca.

Edward Grieg napisał muzykę do dramatu Henryka Ibsena tytułem Peer Gynt w formie wieloczęściowych ilustracji muzycznych. Kompozytor ostatecznie złożył muzykę w dwie suity zawierające po cztery obrazy. Suita I: Poranek, Śmierć Azy, Taniec Mitry, W grocie króla gór, Suita II: Porwanie narzeczonej - Skarga Ingridy, Taniec arabski, Powrót Peer Gynta, Pieśń Solvejgi.

Dla Edwarda Griega źródłem muzycznych inspiracji stał się folklor norweski, co zaprezentował w Tańcach norweskich. Subtelna melodyka, liryczne nastroje, wyraziste brzmienia harmoniczne jego utworów sprawiły, że melomani nazwali go Chopinem Północy, tym samym uznając wielkość naszego kompozytora.

 

W tym najpiękniejszym muzycznym wschodzie słońca delikatną melodię grają dwa instrumenty, następnie cała orkiestra, tworząc w wyobraźni bohatera malowniczy norweski krajobraz. Określ, co to za instrumenty.

Muzyczne batalie

 Zaśpiewaj jedną z najbardziej znanych piosenek z okresu I wojny światowej „Białe róże”.

Przebieg zmagań wojennych, wielkie bitwy czy postacie bohaterskich przywódców były wielokrotnie opisane przez pisarzy i poetów na stronach powieści i strof wierszy. Ma­larze uwieczniali sceny bitewne na płótnach, podkreślając środkami wyrazu artystycznego dramat wojennej zawieruchy, tragizm klęski, ale również radość i łzy zwycięstwa. Moty­wy batalistyczne, pojawiają się również w dziełach muzycznych. Utwory takie opowiadają dźwiękami np. waleczne wydarzenia historyczne kampanii napoleońskiej czy zrywy nie­podległościowe różnych narodów.

Jan Matejko, Jan Sobieski pod Wiedniem, Muzea Watykańskie

Historia pieśni „Marsz, marsz, Polonia” wiąże się z okresem powstania styczniowego. Anonimowy autor napisał tekst do melodii dumki ukraińskiej „Marsz Czachowskiego”, na cześć jednego z dowódców powstania. W późniejszych latach dopisywano kolejne zwrotki, a pieśń zyskiwała coraz większą popularność, np. wśród żołnierzy Legionów Polskich. Ostateczny kształt pieśni ustalił się w latach 20. XX wieku. Pieśń była bardzo popularna wśród młodzieży, a zagraniczna Polonia uznała ją za swój nieoficjalny hymn. W czasie II wojny światowej utwór był jedną z głównych hymnicznych pieśni patriotycznych.

Marsz Polonia

1.Już was żegnam niskie strzechy,
ojców naszych chatki,
Już was żegnam bez powrotu
ojcowie i matki.

Marsz, marsz, Polonio!
Marsz, dzielny narodzie,
Odpoczniemy po swej pracy
W ojczystej zagrodzie.

2.Już was żegnam, bracia, siostry,
Krewni, przyjaciele!
Póki w ręku miecz jest ostry
Nie zginie nas wiele.
Marsz, marsz…

Wybitny polski kompozytor, Ignacy Jan Paderewski z okazji 40. rocznicy wybuchu po wstania styczniowego skomponował Symfonię h-moll Polonia, op. 24. Dzieło ma charakter programowy i w każdej swojej części opisuje muzycznie wybrane wydarzenia z historii naszego kraju. Część pierwsza utworu ilustruje dawną potęgę Rzeczpospolitej, jej boha­terską przeszłość oraz agresję zaborców. Część druga utrzymana w charakterze lirycznej, żałobnej pieśni obrazuje poetyckie cechy narodu polskiego. Część trzecia symfonii przy­pomina O wydarzeniach z powstania styczniowego.

W utworze kompozytor zastosował oryginalne instrumentarium, np. sarusofony instrumenty dęte drewniane o basowym brzmieniu oraz tonitruon - instrument perkusyjny w postaci arkusza blachy, który przy potrząsaniu wydawał odgłos grzmotów. Utwór uzna­ny został przez melomanów za muzyczną refleksję nad losami Polski.

Ludwig van Beethoven [czyt. betowen] w utworze Zwycięstwo Wellingtona [czyt. łelingtona], op 91, czyli bitwa pod Vittorią upamiętnił starcie zbrojne wojsk angielsko-portugalsko -hiszpańskich pod dowództwem księcia Wellingtona z francuską armią Josepha Bonapartego (starszego brata Napoleona Bonapartego), które miało miejsce 21 czerwca 1813 roku. Bitwa zakończyła się klęską francuzów i doprowadziła do prawie całkowitego opuszczenia Hiszpanii przez wojska francuskie.

Utwór Zwycięstwo Wellingtona ma charakter ilustracyjno-programowy. Usłyszeć w nim można odgłosy walki, serie wystrzałów z karabinów, huk armatnich dział, które brzmieniem naśladują instrumenty. Pierwszą wersję utworu Beethoven napisał na panharmonicon, zmechanizowany instrument dęty skonstruowany przez jego przyjaciela, Johanna Nepomuka Malzla wynalazcy metronomu. Później powstała wersja orkiestrowa, która zyskała miano „Symfonii bitewnej". Dzieło zostało entuzjastycznie przyjęte przez słuchaczy i cieszy się zainteresowaniem po dzień dzisiejszy.

Historyczne wydarzenia wojenne związane ze swoim krajem opisuje muzyką Piotr Czaj­kowski w Uwerturze koncertującej Rok 1812, op, 49. Utwór upamiętnia obronę Moskwy przed atakami wojsk Napoleona Bonapartego i niemal w fabularyzowany sposób przedstawia kolejne zdarzenia tej długiej i wyczerpującej ekspansji wojennej, min. najazd Napoleona na Rosję, bitwę pod Borodino, odwrót wyczerpanej chłodem i głodem armii napoleońskiej oraz radość rosyjskiego narodu z odzyskanej wolności. Echa tych wydarzeń kompozytor wyraźnie zaznaczył muzycznymi motywami. Słuchacze w czasie przebiegu utworu słyszą temat Marsylianki symbolizującej pewność zwycięstwa Napoleona Bonapartego, salwy armatnich dział w czasie starć bitewnych lub dzwony cerkwi obwieszczające radość z od­zyskanej wolności. Prawykonanie dzieła Czajkowskiego miało miejsce w 1882 roku w Moskwie. Utwór zyskał dużą popularność, stając się niezwykłą ozdobą wielu koncertów filharmonicznych.

Zaczarowany świat operetki

 Przeczytaj streszczenie libretta operetki Johanna Straussa [czyt. johana sztrausa] Baron cygański, następnie posłuchaj fragment jednej z jej najsłynniejszych arii Wielka sława to żart

 

Johann Strauss Baron cygański

   Do rodzinnego, zrujnowanego majątku przybywa młody szlachcic, Sandor Barinkay [czyt. szandor barinkoj]. Nowego dziedzica wita wróżba starej Cyganki: Zanim się księżyc odmieni, sypnie złotem wnętrze tej ziemi. Wpierw jednak serce wpadnie w sieć - zabrzmi weselna pieśń!

Majątek młodzieńca graniczy z ziemią zachłannego sąsiada, który w celu powiększenia swoich dóbr, decyduje się oddać Sandorowi za żonę swoją piękną córkę Arsenę. Dziewczyna jednak stawia warunek: aby mężczyzna został jej mężem, musi nosić arystokratyczny tytuł. To, co wydaje się niemożliwe, wkrótce staje się faktem. Młodzieniec otrzymuje od Cyganów którzy mieszkają nieopodal ze swoim taborem, tytuł króla, ale Arsena kpi z niego i odrzuca oświadczyny. Wówczas Sandor prosi o rękę Soffi cygańską przybłędę i zostaje przez nią przyjęty. Wkrótce, dzięki wskazówkom starej cyganki, młodzieniec odnajduje na swojej ziemi ukryte skarby. Nieoczekiwanie okazuje się, że nowo poślubiona wybranka jest księżniczką i w związku z tym jego małżeństwo staje się nieważne ze względu na różnice pochodzenia. Zrozpaczony Sandor zaciąga się do wojska i wyrusza walczyć za ojczyznę. Operetka kończy się jednak szczęśliwym finałem. Za odwagę i waleczność Sandor otrzymał tytuł barona i rękę zakochanej w nim księżniczki Soffi.

 

Wielka sława to żart,

Książę błazna jest wart,

Złoto toczy się w krąg,

Z rąk do rąk, z rąk do rąk

Operetka, z włoskiego operetta, czyli „mała opera" jest widowiskiem scenicznym o cha­rakterze komediowym. Składa się z części mu­zycznych (uwertura, arie, duety, partie chó­ralne, tańce) oraz niemuzycznych (monologi, dialogi i sceny zbiorowe). Pierwowzorem operetki były francuskie wodewile oraz angielskie opery balladowe.

We Francji w drugiej połowie XIX wieku jed­nym z twórców nowej formy widowiska był Ja­kub Offenbach [czyt. ofenbach]. Jego utwory należą do arcydzieł sztuki operetkowej. Najpo­pularniejsze z nich to: Orfeusz w piekle, Piękna Helena, życie paryskie. Kompozytor wprowa­dził do swoich dzieł kankana - żywiołowy ta­niec w rytmie galopu, który zyskał niezwykłą popularność w wielu krajach.

Jakub Offenbach - Kankan z operetki Orfeusz w piekle

Twórcami wiedeńskiej szkoły operetkowej byli Franz Suppe [czyt. franc sipe] i Johan Strauss, który często wprowadzał do swoich dzieł wiedeńskie walce. Operetkę rozsławił również węgierski kompozytor Ferenc Lehar. Jego piękne melodie, m.in. z Wesołej wdówki, Hrabiego Luxemburga, Cygańskiej miłości, Krainy uśmiechu są znane i śpiewane współcześnie na całym świecie. Artysta tworzył już w czasach płyt gramofonowych, filmu i radia. Dzięki nagraniom swoich utworów stał się właścicielem wielkiego majątku i pałacu w Wiedniu, w którym założył muzeum operetki.

Ferenc Lehar - Usta milczą, dusza śpiewa z operetki Wesoła wdówka

Jest luz

Jest luz

JEST LUZ

1.Nareszcie budzik mnie nie budzi

I mogę śnić najdłuższy sen,

Nikt mi za uchem nie marudzi,

Wołając: Wstawaj, bo już dzień!

Nic już nie muszę, mogę wszystko,

Otwiera się beztroski czas,

Gdzie luz króluje i lenistwo,

Takie niewielkie lecz w sam raz.

Jest luz i to jest piękne,

Jest luz wolny jak wiatr,

Jest luz – myśli są letnie,

Jest luz – swobodny czas.

2.Kiedy chcę czytać, wtedy czytam,

Kiedy chcę śpiewać, śpiewam w głos,

A jak chcę pływać, no to pływam,

To jest niezwykłe, to jest coś.

Nocami w niebo mogę patrzeć,

Z kimś, kto też kocha Wielki Wóz,

I spadające liczyć gwiazdy,

To jest niezwykłe, to jest luz.

Światowe musicale

Zapisz temat lekcji: „Światowe musicale” (podr.  96)

Musical [czyt. mjuzikal] nazywany jest muzycznym spektaklem XX wieku. Ma amery­kański rodowód i jest zbliżony do europejskiej operetki, ale w jego budowie występuje większa swoboda. Większego znaczenia nabiera gra aktorska wykonawców.

Korzenie tego gatunku sięgają XIX wieku, ale jego rozkwit nastąpił w latach dwudzie­stych XX wieku. W dużym stopniu przyczynili się do niego amerykańscy twórcy muzyki rozrywkowej, m.in. Irving Berlin [czyt. erwin berlin], Jerome Kern [czyt. dżerom kern] Geo­rge Gershwin, Richard Rodgers [czyt. riczard rodżers] i Cole Poter [czyt. kol poter]. Nadali oni musicalowi nowy kierunek rozwoju i zrewolucjonizowali produkcje Broadwayu [czyt. brodłeju] - słynnej nowojorskiej dzielnicy teatrów. Poznaj ,,złotą listę” światowych musicali.

Zespół teatrów wzdłuż ulicy Broadway w Nowym Jorku

Skrzypek na dachu

Chaim Topol jako Tewje w musicalu Skrzypek na dachu

Na dachu domku mleczarza Tewjego sie­dzi skrzypek i gra melodię. Tewje tłumaczy publiczności: Skrzypek na dachu. Wygląda dziwnie, co? Ale w naszej małej wiosce, Ana­tewce, każdy z nas - można by rzec -jest ta­kim skrzypkiem, na dachu, starając się wydo­być z życia dźwięczny, prosty ton, nie łamiąc przy tym karku. Niełatwa to sztuka!

Możecie zapytać, dlaczego tu mieszkamy, skoro to niebezpieczne? Mieszkamy tu, ponie­waż Anatewka jest naszym domem. A co po­zwala nam przez tyle lat zachowywać w tej niewygodnej pozycji równowagę? Mogę wam odpowiedzieć jednym słowem: tradycja...

Akcja musicalu rozgrywa się w 1905 roku w małej rosyjskiej wiosce Anatewka. Biedna żydowska rodzina boryka się z trudami codziennego życia. Tewje stara się przestrzegać zasad swojej religii, ale to nie jest łatwe.

Musi dokonać trudnego wyboru między szczęściem rodziny a poszanowaniem tradycji - Chawa -jedna z jego córek, wbrew woli ojca wychodzi za mąż za człowieka innego wyznania, co powoduje zerwanie rodzinnych więzi. Żydzi otrzymują od władzy nakaz opuszcze­nia wioski. Ich odejściu towarzyszy tęskna melodia wiejskiego skrzypka Sunrise, sunset. (słuchaliście na początku)

West Side Story

Scena z musicalu West Side Story

Treść musicalu nawiązuje do dramatu Wil­liama Szekspira Romeo i Julia, ale czas i miej­sce akcji są osadzone we współczesnych re­aliach, w dzielnicy nowojorskich slamsów. Dwa wrogie gangi - amerykański - Rakiety i portorykański - Rekiny - walczą ze sobą podsycane rasistowskimi hasłami. W prze­biegu wydarzeń ważną rolę odgrywa nie­szczęśliwy wątek miłosny. Tony - zastępca przywódcy Rekinów kocha z wzajemnością Marię - siostrę przywódcy Rakiet. Chłopak obiecuje dziewczynie, że w imię ich gorące­go uczucia pogodzi zwaśnione bandy. Nie­stety, jego działania przynoszą odwrotny skutek,. W bójce giną obaj szefowie gangów. Tony musi ukrywać się przed policją i człon­kami Rakiet, ale gdy dowiaduje się, że Maria nie chce nigdy go widzieć, sam zaczyna szukać śmierci. Jednak, kiedy Tony spotyka dziewczynę, padają sobie w ramiona. W tym momencie pada strzał i chłopiec ginie.

Jesus Christ Superstar

Scena z musicalu Jesus Christ Superstar

Jest to opowieść o ostatnich siedmiu dniach życia Jezusa. Występują w niej po­stacie biblijne: Jezus Chrystus, Judasz, Maria Magdalena, apostołowie, Poncjusz Pi­łat, król Herod, Annasz, Kajfasz. Treść libretta opiera się dość wiernie na zdarzeniach opi­sanych w Piśmie Świętym, takich jak: zdra­da Judasza, modlitwa Jezusa na Górze Oliw­nej, sąd Heroda i Piłata, biczowanie Jezusa i ukrzyżowanie.

Andrew Lloyd Webber [czyt. endriu lojd łeber] nie wprowadził do spektaklu dialo­gów, cały tekst oparł na songach, recytaty­wach i partiach instrumentalnych. Wiele pio­senek zyskało światową popularność i stało się wielkimi przebojami.

Hair

Hair [czyt. her] jest tzw. loye-rock-musicalem. Spektakl przedstawia historię chłopaka Claude’a [czyt. kloda] Bukowskiego, który przyjechał do Nowego Jorku, aby zaciągnąć się do wojska i wyjechać na wojnę w Wietnamie. Na miejscu poznaje grupę hippisów - z ich przywódcą Berrgerem - i piękną Sheilę. Spotkanie to całkowicie odmienia życie chłopaka z Oklahomy. Młodzi ludzie manifestowali swoją niezależność wobec świata poprzez wy­gląd, łamanie zasad społecznych i moralnych oraz ignorowanie rad dorosłych.

- Dlaczego - dziwią się starsi - nosicie długie włosy?

- Jezus też miał długie włosy - przypomina Claude - a Matka Boska kochała go. Dlaczego moja matka mnie nie kocha?

Spektakl wzbogacała nowoczesna bitowa muzyka, a wiele utworów zyskało światową popularność. Na podstawie musicalu Hair słynny reżyser Miloś Forman [czyt. milosz forman nakręcił w 1979 roku film muzyczny pod tym samym tytułem.

Jazzowe improwizacje

Zapiszcie temat: „Jazzowe improwizacje” (podr. 87)

Big-band jazzowy

Jazz [czyt. dżez] powstał w Stanach Zjednoczonych na przełomie XIX i XX wieku w wy­niku syntezy elementów muzyki zachodnioafrykańskiej i amerykańsko-europejskiej. Nowy gatunek muzyczny odznaczał się pulsacją rytmu, improwizacją oraz indywidualnym kształtowaniem materiału dźwiękowego przez wykonawców jazzowych.

Za miejsce narodzin jazzu uznaje się Nowy Orlean, dokąd przez długie łata przybywali emigranci z różnych stron świata. Do jego ukształtowania przyczyniły się prawdopodob­nie pieśni czarnych niewolników przywożonych Czarnego Lądu do Ameryki Północnej. Zmuszano ich do najcięższych robót na plantacjach, w kamieniołomach, przy budowie linii kolejowych i dróg.

Niewolnicy wykonywali pieśni pracy - work songs [czyt. łerk songs] i pieśni religijno­-mistyczne negro spirituals [czyt. negro spiriczuals], oparte na tekstach biblijnych. Work songs i negro spirituals w połączeniu z innymi pieśniami murzyńskimi oraz folklorem amerykańskim stworzyły gatunek muzyczny zwany blues [czyt. blus].

Z początkiem łat dwudziestych ośrodkiem największej koncentracji muzyków jazzo­wych w Stanach Zjednoczonych stało się Chicago [czyt. szikago]. Kolejny bardzo ważny etap rozwoju jazzu związany był z Nowym Jorkiem.

W rozwoju jazzu można wyróżnić trzy etapy: okres jazzu tradycyjnego (do 1930r.). okres swingu (1934-1945), okres jazzu nowoczesnego - modern jazzu (po 1984). W Euro­pie muzyka jazzowa pojawiła się dopiero w 1920 roku.

„Jazz jest najsilniejszą bronią w walce z rasizmem.

Dobra gra na trąbce czyni ludzi ślepymi na kolor skóry grającego.”

                                                                                                             Louis Armstrong

Na muzykę jazzową miały wpływ wielkie indywidualności muzyczne, które w niepowtarzalny sposób kształtowały dźwięk, zachwycały techniką wykonawczą. Należeli do nich m.in. trębacze jazzowi Louis Armstrong [czyt. lui amstrong] i Miles Davis [czyt. majls dejwis], saksofoniści Chanie Parker [czyt. czarli parker] oraz Stan Getz [czyt. gec], śpiewacz­ki jazzowe Bessiee Mith [czyt. bessi mit], Ella Fitgerald [czyt. ella fitdżerald], kierownicy słynnych orkiestr jazzowych Duke Elllngton [czyt. diuk elington], Benny Goodman czyt.

beny gudmen], Glenn Miller.

Czołówkę polskiego jazzu stanowią min. Krzysztof Komeda, Zbigniew Namysłowski, Tomasz Stańko, Jan Ptaszyn Wróblewski, Adam Makłowicz, Michał Urbaniak, Leszek Możdżer.

 

Tomasz Stańko

Leszek Możdżer

W Polsce organizowanych jest wiele festiwali promujących muzykę jazzową. Wśród nich świa­tową renomę zyskał Międzynarodowy Festiwal Jazz Jamboree [czyt. dżez dżembory] i War­saw Summer Jazz Days [czyt. łorsol samer dżez dejs] organizowane w Warszawie.

SŁOWNICZEK JAZZOWY

big-band - duży zespół jazzowy(12-20 osób), złożony z czterech sekcji instrumentalnych

blues [czyt. blus] - gatunek pieśni, który powstał z pieśni pracy (work songs) i pieśni spirituals

dixieland - styl w muzyce jazzowej, reprezentowany przez nowoorleańskie zespoły muzyczne, odmiana jazzu nowoorleańskiego

improwizacja - tworzenie utworu muzycznego podczas występu, bez wcześniejszego przy­gotowania

nowoorleański jazz - styl instrumentalno-wokalny w jazzie tradycyjnym, łączący elementy bluesa i ragtime’u

ragtime - styl w muzyce jazzowej na przełomie XIX i XX wieku; powstał z połączenia folkloru amerykańskiego i muzyki europejskiej; także specyficzny sposób gry na fortepianie

swing [czyt słing] - styl jazzowy popularny w latach 1935-1945, także jeden z elementów muzyki jazzowej

moden jazz          - ogólna nazwa jazzu nowoczesnego; charakteryzuje się przewagą improwizacji indywidualnej, wyższą techniką gry, skłonnością do eksperymentów

tradycyjny jazz - okres jazzu obejmujący lata 1910-1945, ogólna nazwa stylów wczesnego jazzu

Polska muzyka współczesna

WOTOLD LUTOSŁAWSKI

Utwory polskich kompozytorów współczesnych weszły na stałe do repertuaru muzyki światowej, wywierając wpływ na jej kształt i rozwój. Wysoki poziom i trudna do przece­nienia wartość artystyczna muzyki polskiej jest zasługą wybitnych indywidualności kompozytorskich. Należy do nich Witold Lutosławski (1913-1994),  laureat wielu znaczących nagród i wyróżnień.

Utwory Lutosławskiego odznaczają się oryginalną techniką kompozytorską i mistrzowską instrumentacją.

Witold Lutosławski

W swej twórczo­ści artysta stale poszukiwał nowych środków wyrazu i wypracował własny styl kompozy­torski. Początkowo nawiązywał do neokla­sycyzmu (np. Wariacje symfoniczne, Wariacje na temat Paganiniego), później zwrócił się w stronę polskiego folkloru (Mała suita - utwór inspirowany folklorem rzeszowskim, Melodie ludowe na fortepian, Tryptyk śląski).

Przykładem innowacji technicznych jest czteroczęściowe dzieło Paroles tisse’es [czyt. parol tise] na tenor, smyczki, harfę, fortepian i perkusję. Do innych ważnych kompozycji Lutosławskiego zalicza się utwory orkie­strowe (np. Gry weneckie, Muzyka żałobna), kameralne, fortepianowe, pieśni na głos i fortepian, piosenki dziecięce oraz muzykę radiową, filmową i teatralną.

Witold Lutosławski - Mała suita, część Hurra polka

HENRYK MIKOŁAJ GÓRECKI

Kompozycje Henryka Mikołaja Góreckiego(1933- 2010) cechuje bogaty ładunek emocjonalny, duża eks­presja, logika i precyzja operowania materiałem dźwię­kowym, opartych na zasadach serializmu i innych tech­nik kompozytorskich.

Henryk Mikołaj Górecki

Ważniejsze dzieła Góreckiego to min II Symfonia „Kopernikowska" na sopran, baryton, chór i orkiestrę, III Symfonia pieśni żałosnych na sopran i orkiestrę, I Kwartet smyczkowy „Już się zmierzcha”,  Małe requiem dla pewnej Polki na fortepian i 13 instrumentów, Przybądź Duchu święty na chór a cappella, Kon­cert na klawesyn i orkiestrę smyczkową, Ad Matrem na sopran, chór i orkiestrę (dedykowane matce kompozy­tora).

H.M.Górecki - III symfonia "Symfonia pieśni żałobnych" op.36

WOJCIECH KILAR

Wojciech Kilar (1932 - 2013) zdobył  światową  sławę jako kompozytor utworów orkiestrowych, wokalno­-instrumentalnych i kameralnych, ale przede wszyst­kim jako twórca muzyki do ponad stu filmów polskich i amerykańskich (m.in. do Lalki, Pana Tadeusza, Zemsty, Drakuli, Pianisty). W dorobku kompozytorskim Kilara znajdują się utwory nawiązujące do różnych stylów, między innymi wykorzystujące pierwiastki folkloru i jazzu, ważny jest też nurt muzyki religijnej.

Wojciech Kilar

Jego utwory są pełne ekspresji. Najbardziej znane kompozycje Wojciecha Kitara to: Krzesany, poemat symfoniczny Kościelec na orkiestrę (poświęcony pamięci Mieczysława Karłowicza), Orawa na 15 instrumentów smyczkowych, Bogurodzica na chór i orkiestrę oraz inne. Orawa jest jedynym utworem, w którym nie zmieniłbym żadnej nuty choć przeglądałem go wielokrotnie (...). Spełnia się w nie to, do czego dążę, aby być jak najlepszym Kilarem — tak o swoim utworze, w jednym z wywiadów, mówił kompozytor. Dzieło jest zwieńczeniem „tatrzańskiego" cyklu utworów, do którego zalicza się też takie kompozycje jak Kościelec 1909, Krzesany, Siwa mgła.

Wojciech Kilar - Orawa

KRZYSZTOF PENDERECKI

Wśród kompozytorów współcześnie żyjących naj­większą światową sławą cieszy się Krzysztof Pende­recki (urodzony w 1933 roku zmarł 2020).

Krzysztof Penderecki

Utwory Pendereckiego odkrywają przed słuchaczami niespotykany wcześniej świat dźwięków. Niezwykłe efekty brzmienio­we i kolorystyczne kompozytor uzyskuje na przykład przez pocieranie dłonią pudła instrumentu smyczko­wego, stukanie w niego smyczkiem lub palcami, ude­rzanie dłonią w struny. Przykłady takich oryginalnych brzmień można odnaleźć w utworach: Ofiarom Hiro­szimy - tren na 52 instrumenty smyczkowe, za który W 1961 r. otrzymał nagrodę UNESCO, I Kwartet smyczkowy, Polymorphia [czyt. polimorfa] na 49 instrumentów smyczkowych, Kanon na orkiestrę smyczkową i 2 taśmy magnetyczne.

Penderecki wprowadzał też inne sposoby artykulacji: we Fluorescencjach można usłyszeć stukot klapek instrumentów dętych, odgłosy maszyny do pisania, szelest pergaminu, a w Wymiarach czasu i ciszy cztery głosy chóru wykonują równocześnie, ale w różnej kolejności spółgłoski: g, r, k, b, d, p.

W późniejszych utworach kompozytor zwrócił się w kierunku stylizacji i tradycji. Jego ważniejsze kompozycje to min.: Psalmy Dawida na chór i perkusję, Psalmus – kompozycja elektroniczna, Stabat Mater na 3 chóry a cappella, Kosmogonia na głosy solowe, recytatora, 3 chóry mieszane i orkiestrę, Polskie Requiem [czyt. rekwiem] na głosy solowe, chór i orkiestrę, Pasja według św. Łukasza, Te Deum dedykowany papieżowi Janowi Pawłowi II, opery: Diabły z Loudun [czyt. ludę], Ubu Król, Raj utracony, Czarna Maska. Jego muzykę wykorzystał reżyser Andrzej Wajda do filmu Katyń.

Krzysztof Penderecki - Ofiarom Hiroszimy

Na koniec zaśpiewaj piosenkę Otwórz oczy

Otwórz oczy

1.Niekiedy myślisz sobie, że świat jest szarobury,

Niechętnym patrzysz wzrokiem na mury i na chmury,

Bo kiedy nosisz w sercu najmniejszą nawet zadrę,

Płowieje wszystko wokół i pejzaż traci barwę.

Otwórz oczy szeroko i patrz, jak ciekawy otacza cię świat,

Krajobrazy ojczyste, barwy sercu najbliższe,

To, co było, co będzie, co jest.

Otwórz oczy szeroko i patrz, jaki barwny otacza cię świat,

Chwyć za pędzel i maluj, by to piękno utrwalić,

By zatrzymać i kolor i czas.

2.Uśmiechnij się do świata, a świat ci uśmiech odda,

Zobaczysz, że bezbarwna jest tylko złość i nuda.

Na moście stań tęczowym i baw się kolorami,

Namaluj to, co widzisz, co czujesz, o czym marzysz.